نویسنده: فریبا توکلی
خدمترسانی در آموزههای دینی
1- در حکمت خلقت: سابقه خدمترسانی را می توان حتی قبل از آفرینش بشر در حکمت خدای کریم جستجو کرد. زیرا خداوند ابتدا آسمان و زمین و آب و خاک را آفرید و شرایط زیست انسان را در کره خاک فراهم کرد و سپس انسان را آفرید و همه آنچه در آسمان و زمین است را به خدمت او گمارد: آیا ندیدید خداوند آنچه در آسمانها و زمین است مسخر شما کرده است و نعمتهای آشکار و پنهان خود را به طور فراوان بر شما ارزانی داشته است؟ ...
مفهوم واقعی تسخیر موجودات برای انسان این است که در خدمت منافع او باشد و به نفع او کار کند و به او امکان بهره گیری دهند، به همین جهت شب و روز، خورشید و ماه و ستارگان هر یک به نوعی در زندگی انسان اثر دارند و مورد بهرهبرداری او قرار گرفته و در تسخیر انسانند. این تعبیر ارزشمند خدای سبحان یعنی مسخر بودن موجودات و کاینات برای انسان و به فرمان خداوند، نشانگر شخصیت والای انسان است که او را به مقام خلیفه الهی رسانده و نعمتهای الهی را به خاطر او آورده تا حس قدردانی او را برانگیخته و وی را به خداوند نزدیک تر کند.
2- در کلام و مرام انبیا و اولیای الهی: انبیاء و اولیای الهی همواره سعی داشتند به انسانها خدمت کنند و آنان را از غفلت و غوطهوری در امیال نفسانی نجات داده و از خاک به افلاک برسانند.
رسول گرامی اسلام که ممتازترین الگوی نیکو برای مردم هستند
در جهت خدمت رسانی به مردم آنچنان پرتحرک و پرجنب و جوش بودند که برای هدایت مردم تلاش می کردند و از فرط غصه و دلسوزی برای آنان، جان خود را به خطر می انداخت.
ائمه معصومین (س) فلسفه پذیرش مسئولیت را، خدمترسانی به محرومان و مبارزه با ستمگران برشمردهاند. چنانچه امیرالمومنان علی (ع) می فرمایند ”آگاه باشید، قسم به آن کسی که دانه را در دل خاک شکافت و روح آدمیان را آفرید، اگر حضور این جمعیت برای بیعت و
تمام شدن حجت مبنی بر نیاز به یاور نبود و اگر نبود آن عهدی که خداوند از علما گرفته که بر سیری بی اندازه ستمگر و گرسنگی بی حد ستمدیده، صبر نکنند، مسلماَ ریسمان خلافیت و حکومت را بر گردنش (معاویه) میانداختم و با جام نخستین آن آخورش را سیراب می ساختم تا دریابید که این دنیای شما نزد من از آب بینی بزی، هم پستتر است.” (نهج البلاغه، خطبه 3، ص 50)
بر همین اساس آن حضرت به کارگزاران خویش با قاطعیت گوشزد میکند که منصب دولتی را برای خود غنیمتی ندانند که با استفاده از آن به بهبود زندگی خود و نزدیکان بیندیشند، بلکه آن را امانتی بدانند که پیش از فرا رسیدن مرگ یا پایان مسئولیت، همه تلاش خود را در جهت خدمت رسانی به مردم به کار برده و هیچگاه در امانت خیانت نکنند و آن را به صاحبش برگردانند. امام بزرگوار حضرت علی (ع) به اشعث بن قیس، استاندار خود در آذربایجان مینویسد: ”به یقین منصب و حکومت برایت طعمهای خوردنی نیست، بلکه بر گردن تو امانت است.”
3- در کلام امام خمینی (ره): امام خمینی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران نیز در این ارتباط فرموده اند: ”اگر به من بگویند خدمتگزار، بهتر از آن است که بگویند رهبر، رهبر مطرح نیست، خدمتگزاری مطرح است، اسلام ما را موظف کرده است که خدمت کنیم.”
تاکید واژگانی
در قرآن، این کلام موزون الهی، از شیوه های مختلفی جهت تاکید و تکیه بر موضوعات و موازین مهم بهره گرفته شده است. یکی از این شیوه ها ”تکرار و تنوع” موضوع مورد اهمیت است.
بر این اساس در اهمیت خدمترسانی به مردم نیز خدای سبحان در جای جای قرآن کریم، انسان را به دستگیری، گره گشایی و خدمترسانی به دیگران توصیه کرده است. ازجمله واژههایی که در قرآن کریم مشوق خدمت رسانی است می توان به احسان، اکرام، انفاق، انعام، ایثار، ایناء، باقیات الصالحات، تعاون، صدقه، رحمت، عطیه،
فضل، فعل خیرات، قرض، قربان، سابقه در خیرات و … اشاره کرد.
به عنوان مثال واژه ی احسان در سوره قصص، آیه 77 اینگونه آمده است:
”به مردم نیکی کن، چنانچه خداوند به تو نیکی کرده است،”
قرآن به طور مکرر تاکید می کند که ”ای بندگان خدا عمل صالح کنید و کار خیر انجام دهید.” زیرا نیکی کننده نتیجه کار نیکش را می بیند و در جایی دیگر میفرمایند: ”نیکی کردن تنها روی خود را به سوی مشرق و مغرب گردانیدن نیست، بلکه نیکوکاری آن است که به خداوند، روز قیامت، فرشتگان و کتاب پیغمبر ایمان آورده و مال خود را با کمال اخلاص و از روی حس نوعدوستی به خویشاوندان و یتیمان و در راه ماندگان و سائلان و مستمندان ببخشاید. و در راه آزادی بردگان خرج کند و نماز بر پای دارد و زکات مال خود بدهد.” (بقره / 177)
همچنین در همان سوره آیه (237) میفرماید: فضل و احسان را نسبت به یکدیگر فراموش نکنید. خدای رحمان بندگان خود را مکرراَ امر به عدل و نیکی می کند و می فرماید: ”همانا خداوند خلق را فرمان به عدل و احسان می دهد و به بذل و بخشش بر خویشاوندان امر می کند. (سوره نحل 90)” و مکرراَ وعده میکند که کسی که از دیگران دستگیری کند خداوند مشکلات او را حل می کند: ”اما هر کس بخشش کرد و پرهیزگار شد و به نیکویی تصدیق کرد. ما هم کار او را سهل و آسان میگردانیم.” (سوره لیل/ 705)
آیات بیشماری در این خصوص نازل شده که همه بر حسن رفتار و حسن اخلاق و خدمت به مردم تکیه و تاکید دارند و در همگی پاداش خیر هر دو دنیا را برای انسان نیکوکار پاداش قرار دادهاند.
کلمات کلیدی :